Mentale vitaliteit & de leiderschapsrol van management

In de vorige blog verkenden we waarom je mentale vitaliteit niet eenmalig, maar structureel moet inbedden in de visie en strategie van je organisatie. We zagen hoe mentale vitaliteit en weerbaarheid voorwaarden zijn voor duurzame inzetbaarheid, werkplezier en productiviteit. Nu is het tijd om ons te richten op de sleutelrol die het management speelt in het realiseren van die visie.

Iedere organisatie die zegt: "Wij willen mentaal vitale medewerkers die eigenaarschap nemen en verantwoordelijkheid tonen", moet ook de moed hebben zichzelf de vraag te stellen: "Zijn wij als leiders klaar voor medewerkers die dat ook echt gaan doen?"

De paradox van persoonlijk leiderschap

Het klinkt prachtig; medewerkers die persoonlijk leiderschap tonen. Die zelf keuzes maken, verantwoordelijkheid nemen, hun grenzen bewaken, hun talenten benutten en feedback geven. Wie wil dat nu niet?

Maar in de praktijk wringt het vaak. Persoonlijk leiderschap betekent namelijk dat medewerkers:

• Benoemen wat zij nodig hebben
• Grenzen gaan stellen
• Kritische vragen gaan stellen over taken, doelen of processen
• Eigenaarschap nemen, maar dan ook ruimte en vertrouwen verwachten.

En daar wringt de schoen. Want in veel organisaties is het leiderschap daar (nog) niet op ingericht.

We zien dat leiders vaak (onbewust) gewend zijn aan controle, hiërarchie en voorspelbaarheid. Daar past een loyale en volgzame medewerker perfect in. Maar zodra mensen zelf gaan sturen, ontstaat een nieuwe complexiteit, die vraagt om een ander soort leiderschap.

Leiderschap in de wereld van mentale vitaliteit

Mentale vitaliteit gaat niet alleen over medewerkers. Het gaat over de hele organisatie. En in het bijzonder over leiderschap. Want leidinggevenden zijn cultuurdragers. Zij bepalen of mentale vitaliteit een serieus thema wordt of slechts een jaarlijks ritueel tijdens de vitaliteitsweek.

Mentaal vitale medewerkers zijn alleen mogelijk wanneer leidinggevenden:

• Ruimte geven voor dialoog
• Niet meteen oplossingen aandragen
• Begrijpen dat weerstand vaak een signaal is van onveiligheid, geen onwil
• Grenzen respecteren en tegelijkertijd uitnodigen tot groei
• Zichzelf ontwikkelen in het omgaan met diversiteit in menselijk gedrag

Leiderschap in een vitale organisatie vraagt om nieuwsgierigheid, moed en reflectievermogen. Met andere woorden: Nieuwsgierig leiderschap is nodig.

Wat vraagt mentale vitaliteit van het management?

1. Een spiegel durven vasthouden
Als je mensen uitnodigt om zelf te denken, zelf te kiezen en verantwoordelijkheid te nemen, dan kun je als leidinggevende niet blijven werken met oude sturingsmechanismen. Dan moet je je afvragen:

• Hoe ga ik om met feedback?
• Hoe veilig is mijn team om ‘nee’ te zeggen?
• Ben ik in staat om het gesprek aan te gaan zonder direct te corrigeren?
• Kan ik sturing loslaten zonder de grip te verliezen?

2. Verlies van controle leren verdragen
Waar persoonlijk leiderschap opkomt, daalt de voorspelbaarheid. Mensen gaan hun eigen koers volgen binnen kaders. Dat vraagt om een ander spanningsveld: niet meer sturen op uitkomsten alleen, maar op proces én ontwikkeling. Niet meer denken in “beheersen”, maar in “begeleiden”.

Voor veel leidinggevenden voelt dit als een verlies van controle. En dat is het ook. Tenminste, van de oude controle. Maar het levert iets anders op; meer eigenaarschap, meer betrokkenheid en meer duurzame motivatie.

3. Tolerantie voor verschillen ontwikkelen
Waar mensen hun eigen pad volgen, ontstaan verschillen. Niet iedereen doet dingen op jouw manier. Niet iedereen communiceert zoals jij zou willen. Maar juist dat verschil is waardevol. Het management moet leren diversiteit te zien als kracht, niet als ruis.

Mentale vitaliteit betekent ook: ruimte voor verschillen in tempo, ritme, energie, draagkracht en voorkeuren. Niet iedereen hoeft mee in de ratrace. Sommigen excelleren juist in rust, anderen in beweging. Dat vraagt om maatwerk en om leiderschap dat durft los te laten.

4. Een nieuwe taal leren spreken
Als je een nieuwe cultuur wilt bouwen, moet je een nieuwe taal leren spreken. Mentale vitaliteit vereist andere woorden. Het vraagt om gesprekken over behoeften, energie, grenzen, zingeving. Woorden die in veel organisaties nog ongemakkelijk aanvoelen, maar die onmisbaar zijn als je mensen écht wilt raken.

Leidinggevenden moeten zich deze taal eigen maken. Niet door HR het werk te laten doen, maar door zelf het voorbeeld te geven. Door zelf te oefenen, te struikelen, te groeien.

Een structurele communicatiestrategie is onmisbaar

In veel organisaties strandt vitaliteit op vrijblijvendheid. De intentie is goed, maar er ontbreekt een duidelijke, consequente en gedragen communicatiestrategie.

Medewerkers horen er af en toe iets over, maar voelen geen duidelijk signaal vanuit het management. Daarom is structurele communicatie cruciaal. Niet als campagne, maar als cultuur. Denk aan:

• Regelmatige updates en reflectiesessies
• Management dat op intranet of bijeenkomsten deelt wat zij zelf leren
• Verhalen van medewerkers over groei en herstel
• Feedbackloop waarin medewerkers input geven over wat werkt en wat niet

Deze communicatie moet niet alleen informatief zijn, maar ook inspirerend, kwetsbaar en uitnodigend.

Management heeft zelf ook ondersteuning nodig

Het is naïef om te verwachten dat leidinggevenden dit allemaal ‘vanzelf’ kunnen. Sterker nog; veel leidinggevenden staan zelf onder druk. Ook zij zijn mens. Ook zij hebben hun onzekerheden, patronen en belemmeringen. Als we van hen vragen om een nieuwe cultuur van vitaliteit vorm te geven, dan moeten we hen ook ondersteunen. Dat betekent:

• Coaching of intervisie gericht op persoonlijk leiderschap van managers
• Training in het voeren van ontwikkelgesprekken
• Tijd en ruimte om zelf te reflecteren en op te laden
• Begeleiding in het ontwikkelen van een heldere visie op hun rol
• Ondersteuning bij het ontwikkelen en uitvoeren van een communicatiestrategie

Het ongemak durven dragen

Een wezenlijk punt dat zelden wordt benoemd, is dat het lef vraagt van het management om ongemak te verdragen. Mentale vitaliteit betekent ruimte voor emoties, onzekerheden, twijfel, en kwetsbaarheid. Leidinggevenden zullen periodes meemaken waarin er veel verandert en waarin de uitkomst niet helder is.

Ze zullen geconfronteerd worden met feedback, weerstand, met een spiegel op hun eigen gedrag. Dat is niet makkelijk. Maar wie ongemak durft te dragen, oogst vertrouwen.

Drie extra redenen waarom leiderschap cruciaal is voor mentale vitaliteit

1. Cultuur eet beleid voor ontbijt

Zoals Peter Drucker ooit zei: “Cultuur eet strategie voor ontbijt”. Je kunt nog zo'n mooi beleidsstuk schrijven over mentale vitaliteit, als het management het niet belichaamt, verdampt het effect. Leiders zijn de dragers van de cultuur. Hun gedrag bepaalt wat normaal is, wat succesvol wordt en welke papieren tijgers in een la verdwijnen.

2. Vertrouwen is het fundament van mentale vitaliteit
Mentale vitaliteit gedijt alleen in een cultuur van vertrouwen. En vertrouwen is niet iets wat je afkondigt, maar iets wat je opbouwt. In kleine, dagelijkse interacties. Leiders moeten dat vertrouwen actief opbouwen door transparant, menselijk en consistent te zijn.

3. Goed leiderschap is besmettelijk
Goed voorbeeld doet goed volgen. Als leidinggevenden eerlijk zijn over hun eigen worstelingen, open zijn over hun ontwikkeling, en actief ruimte geven aan hun mensen, dan gaat dat een domino-effect creëren in de organisatie. Leiderschap werkt besmettelijk, ten goede én ten kwade.

Mentale vitaliteit begint met het leiderschap om het niet te weten

De grootste paradox van vitaal leiderschap is misschien dit: “Het begint met het lef om het niet te weten, om geen pasklare antwoorden te hebben, om nieuwsgierig te blijven en om samen met je mensen op ontdekkingstocht te gaan”.

Mentale vitaliteit is niet iets wat je regelt voor anderen. Het is iets wat je leeft, zichtbaar, kwetsbaar en met overtuiging. En ja, dat is spannend. Maar het is ook de weg naar een organisatie die niet alleen gezonder is, maar ook menselijker, veerkrachtiger en uiteindelijk succesvoller.

Wie durft te beginnen, merkt dat juist het proces van leren, vallen, opstaan en opnieuw beginnen de mooiste vorm van leiderschap is die je als manager kunt tonen. En dat is het leiderschap dat nodig is om mentale vitaliteit écht van de grond te krijgen.