De valkuilen van SMART-doelstellingen: stap er niet in!

SMART-doelstellingen; 80% sterft in brute schoonheid. Alsof ze zelf al “Morituri te salutant” (Zij die gaan sterven, groeten u) roepen, zoals ter dood veroordeelden riepen naar keizer Claudius (Bij aanvang van de georganiseerde naumachia -zeeslag-, tot zover het blog-triviant-gedeelte)

Toch zweren hele volksstammen bij SMART. Simpelweg omdat het een makkelijk en zinnig klinkend acroniem. Maar SMART zet de deur naar een aantal valkuilen wagenwijd open en je moet van goede huizen komen wil je daar niet intrappen!

Ik werk 25+ jaar met mensen (of teams) die persoonlijke (of teamdoelen opstellen). Het fenomeen SMART blijft in eerste instantie populair (en verrekte hardnekkig). Tot weer een doel niet gehaald wordt. Dan gaat de roep om een andere aanpak als schreeuwende noodzaak klinken. Vaak is het dan hopen op gratie van keizer Claudius - die niet kwam - of het ook anders kan.

Voordat we het alternatief bekijken (dat is voor een volgend blog) is het goed eerst de valkuilen van SMART te signaleren. Als je er dan toch per se mee wil werken, kan je die in elk geval vermijden.

Het roemruchte 5-letter acroniem is gammel

 ‘S’ van specifiek

Zolang je (werk)woorden zonder een definitieve duiding vermijdt is bijna elk doel direct specifiek. Dus geen formulering als ‘ooit een keer’ of ‘optimaliseren’ of maximaliseren’ et cetera.

Dus niet: “Ik ga ooit een keer meedoen aan de marathon van Rotterdam”

En ook niet: “Ik doe mee aan de eerst volgende editie van de marathon van Rotterdam”.

En ook niet: “Ik loop de eerst volgende editie van de marathon van Rotterdam”

Mogelijk wel: “Ik loop de eerst volgende editie van de marathon van Rotterdam onder de 4 uur”.

Beter nog: “Ik ren de eerstvolgende editie van de marathon van Rotterdam onder de 4 uur”.

Misschien denk je nu; “ja die laatste twee zijn flauw, je mag aannemen dat je een marathon rent. Maar bedenk dan: dat is een aanname en… precies dat is dus de ‘mother of all fuck ups'. 

De eerste valkuil van het SMART-principe

1. We denken te snel dat iets specifiek is en SMART vraagt niet om het ‘waarom’.

Met name dat tweede valkuiltje is bedrieglijk. Want SMART ‘dwingt’ je niet om te beantwoorden of het doel dat je stelt jouw intrinsiek motiveert. En juist dat is een bepalende succesfactor.

En fans van SMART zullen nu wellicht roepen dat je daar achter komt wanneer je met de ‘W’ vragen aan de slag gaat (Wie, Wat, Waar, Waarom, Waarmee, Welke Wijze en Wanneer). Maar dan had je daar gewoon mee kunnen beginnen en had je SMART überhaupt niet eens nodig gehad.

‘M’ van meetbaar

De ‘M’ bezorgt mij altijd nacht’M’erries. Want als we ergens vastlopen, dan is bij ‘meetbaarheid’.

Hier ga je vaak struikelend de volgende kuil in. SMART vertelt namelijk niet hoe je iets meetbaar maakt, SMART zegt alleen dat het meetbaar moet zijn. Met als gevolg dat we 9 van de 10 keer uitkomen bij het abstractieniveau van wel of niet gehaald. Een 1 of een 0 dus.

Voor een persoonlijk doel kan dit genoeg zijn. Maar een team/organisatie wil toch graag een meer specifieke meetlat. Oftewel een ‘prestatie-indicator’. Liefst een kritische, zodat we dat heel sjiek een KPI kunnen noemen.

De tweede valkuil van SMART

2. Bij SMART moet je zelf de meetlat bedenken. Vaak resulterend in ‘wel’ of ‘niet’ gehaald.

‘A’ van achteraf, eh acceptabel natuurlijk

De ‘A’ van acceptabel is voor mij een half dode theoretische letter. Om twee redenen:

• Voldoet het doel niet aan de S, M, R of T, dan is dit per definitie niet-acceptabel.
• Iedereen (jij in je uppie, of je hele team) moet achter het doel kunnen staan.
  Individueel zal je nooit een doel opstellen waar je niet achter staat. Als team kan het zijn dat een teamlid niet achter het doel staat, maar voor de lieve vrede toch maar meedoet. Ook daar geeft SMART geen handvatten voor hoe je hiermee om moet gaan.

Dat maakt voor mij de ‘A’ een beetje mosterd na de maaltijd. Meer om het acroniem mooi te maken dan wat anders, denk ik wel eens.

Valkuil 3 bij SMART doelstellingen

3. SMART-doelen zijn individueel nagenoeg altijd acceptabel. En op teamniveau geeft SMART geen handvat hoe om te gaan met ‘afvallige’ teamleden.

‘R’ van realistisch

Nu mag een ‘r’offel klinken. De ‘R’ heeft de grootste valkuilen, waardoor doelen mislukken.

De ‘R’ van realistisch vraagt om ‘R’adicale eerlijkheid (een betere benaming in het acroniem). Tragisch is alleen dat we de ‘R’ niet als zodanig behandelen. Of een doel realistisch is bekijken we door de bril van ‘kan het?’ of ‘is het haalbaar?’ of iets in die richting.

Maar we stellen ons simpelweg te weinig de vraag:
“Willen we het wel echt?” of “Zijn we echt bereid te doen wat nodig is?”

Een individueel voorbeeld -de marathon:
Wil ik wel echt die marathon rennen? - Wil ik een jaar lang trainen, looptrainingen volgen, investeren in goede schoenen, door weer en wind trainen, mijn voeding aanpassen?

Of wil ik 15 kilo afvallen en zie ik de marathon als een manier om dát doel te behalen?
En wil ik afvallen omdat ik een negatief zelfbeeld heb of omdat ik gezonder wil zijn?

Als één van die laatste twee (negatief zelfbeeld of gezonder leven) de reden is om het doel te stellen, dan ga je voor de bijl. Je hebt de activiteit tot doel gepromoveerd en dat gaat in praktijk altijd mis. Want hoe realistisch de marathon rennen is, heb je aan andere zaken dan de intrinsieke motivatie “marathon" gekoppeld.

Een team voorbeeld -een organisatieverandering:
Kunnen we veranderen? – Ja. Maar willen we het ook écht… eh… Ja, als alles blijft zoals het was. Een ingewikkelde manier om ‘Nee’ te zeggen dus.

Kunnen we die implementatie binnen de gestelde termijn halen? – Ja.
Maar willen we ook écht met zijn allen die extra meters maken, naast ons reguliere werk? Of wordt dat reguliere werk straks de smoes waarom we het doel niet gehaald hebben?

Het realisme van een doel gaat veel verder dan de vraag of het haalbaar is. Het is de vraag of we (individueel of als team) het ook écht willen. En dat uitvinden is een heel ander spel (dat we eerst moeten leren spelen) dan het realisme wat SMART voorschrijft.

De vierde valkuil van SMART

4. Het realisme van SMART is gericht op de ‘haalbaarheid’ van het doel, zonder je te helpen om de diepere achterliggende vragen te beantwoorden. Dit lijkt ook niet nodig, omdat het aan de oppervlakte allemaal zo logisch klinkt en is uitgedacht. Maar juist dit is de reden dat zoveel SMART geformuleerde doelen alsnog mislukken.

‘T’ van tijdgebonden

Een laatste kleinere valkuil zit in de ‘T’ van tijd. Namelijk het stellen van een deadline. Niet dat het zo lastig is om het tijdsaspect in te vullen. Maar omdat we (niets menselijks is ons vreemd) hier veel te optimistisch in zijn. De vraag “Kan het ook écht in die tijd” hier twee of drie keer stellen is echt op zijn plaats.

De vijfde valkuil

5. SMART helpt je niet bij het inperken van het te optimistisch vastgestelde tijdpad.

 
En nu?

Nu je de valkuilen kent verwacht je wellicht te lezen hoe die te vermijden. Maar waarom zou je?

Waarom zou je slalommend over een weg vol kuilen gaan, hopend dat het je elke keer lukt om er niet in te stappen? Wat als er een veel meer egaal geplaveide weg voor je openligt?

Wil je die weg leren kennen? Dat kan. Maar bekijk eerst eens - met een nieuwe kijk op SMART - naar een persoonlijk (of team) doel dat mislukt is. Kwam dit nu echt door jou of jouw team, of zijn jullie in één van de valkuilen gestapt’ als gevolg van de beperkingen van SMART?

Zo ja, dan zal het volgende blog meer dan de moeite waard zijn!